Όλοι μάλλον έχουμε βιώσει παραδείγματα από παιχνίδια «καταστροφής» στην παιδική ηλικία.
Φτιάχνετε σπιτικές πλαστελίνες με υπέροχα χρώματα και ύστερα από λίγο αρχίζουν όλες να ενώνονται και να γίνονται αυτό το γνωστό καφέ, που επιστροφή μετά δεν έχει!
Κάθεστε στο τραπέζι και αντί το παιδί να φάει, παίρνει ένα μπολ και αρχίζει και βυθίζει μέσα του λίγο πουρέ, λίγα αγγουράκια, δύο παγάκια, μια κουταλιά ρίγανη, ή ό,τι βρει μπροστά του τελοσπάντων…!
Παίζετε με τα τουβλάκια, βάζετε το ένα πάνω στο άλλο και φτιάχνετε μια ωραία κατασκευή, και ξαφνικά… μπαααμ, με μια κίνηση, το παιδί, γεμάτο χαρά και ενθουσιασμό, τα ρίχνει και τα σκορπίζει όλα κάτω!
Βρίσκεστε σε μια ομάδα Messy Play, σε έναν χώρο με ένα σωρό υλικά και εργαλεία, και αντί το παιδί να ασχοληθεί με αυτά, το μόνο που κάνει είναι να κόβει σε μικρά μικρά κομματάκια χρωματιστό χαρτί, σελοφάν και αλουμινόχαρτο…
Παίζετε με τον πηλό και φτιάχνετε κάτι όμορφο και περιποιημένο, φεύγεις για λίγο, κι όταν ξαναγυρνάς, αντικρίζεις το παιδί με το σφυρί στο χέρι να το διαλύει με όλη του τη δύναμη…!
Πώς αντιδράμε όταν τα παιδιά καταστρέφουν κάτι;
Πώς νιώθουμε άραγε όταν γινόμαστε μάρτυρες αυτών των εικόνων; Πώς αντιδράμε όταν τα παιδιά επιλέγουν να καταστρέψουν ή να ανακατέψουν κάτι; Είτε πάνω στην ορμή τους για πειραματισμούς και ανακαλύψεις ή εξαιτίας έντονων συναισθημάτων;
Εάν δε γνωρίζουμε τι κερδίζουν τα παιδιά ή τι είναι αυτό που τα γοητεύει τόσο σε αυτές τις διαδικασίες, μπορεί να απορούμε μπροστά σε τέτοιες συμπεριφορές. Κάποιοι/ες μπορεί να θεωρήσουν ότι είναι πολύ προκλητικό αυτό το παιχνίδι. Ή πως είναι μια «κακή» συμπεριφορά που χρειάζεται να περιοριστεί. Ή πως το παιδί «δεν ξέρει ακόμα να παίζει». Και βέβαια, ίσως δεν είναι εύκολο να μη νιώσουμε ενόχληση, εκνευρισμό, ή και ντροπή. Ειδικά αν είμαστε σε εξωτερικό περιβάλλον και φοβηθούμε πως το παιδί μας μπορεί να ενοχλεί με τον τρόπο του. Ή ακόμα και αν γνωρίζουμε τα κέρδη αυτού του παιχνιδιού. Δεν είναι πάντα εύκολο να συγκρατηθούμε και να μην προσπαθήσουμε να το αποτρέψουμε. Ίσως έχοντας στο μυαλό μας πως πρέπει να βάλουμε κάποια «όρια» στο παιδί. Ή να δημιουργήσουμε μια πιο “εκπαιδευτική” διαδικασία παιχνιδιού.
Ωστόσο, το παιχνίδι είναι από τη φύση του προκλητικό. Και έχει συχνά ως φυσικό του αποτέλεσμα την αποδιοργάνωση ή την καταστροφή. Μάλιστα, αποτελεί ένα εξαιρετικά ικανοποιητικό και συναρπαστικό μέρος του παιχνιδιού. Γοητεύει και ενθουσιάζει τα παιδιά, παντού στον κόσμο! Και ας μην ξεχνάμε, όποτε τα παιδιά πραγματικά ενθουσιάζονται με κάτι κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού τους, τότε μαθαίνουν καλύτερα από ποτέ! Επομένως, προτού αποτρέψουμε την κατεδάφιση, την καταστροφή ή την αποδόμηση, ή προσπαθήσουμε να τα κατευθύνουμε μόνο προς πιο «δημιουργικές» διαδικασίες, ή τα μαλώσουμε, ας θυμηθούμε ποια είναι τα οφέλη αυτού του τρόπου παιχνιδιού.
Τα οφέλη της «καταστροφής»
- Η ίδια η πράξη της μεταμόρφωσης του σχήματος, της κατάστασης και της φύσης ενός υλικού είναι, από μόνη της, ένα μοτίβο παιχνιδιού. Μαγνητίζει και συνεπαίρνει τα περισσότερα παιδιά! Το να έχουν λοιπόν την ευκαιρία να επαναλαμβάνουν αυτά τα μοτίβα όσο συχνά επιθυμούν: Υποστηρίζει τόσο την ανάπτυξη του σώματος όσο και της αντίληψης. Αλλά και τη δημιουργικότητα και τη φαντασία, την περιέργεια και την ικανότητα επίλυσης προβλημάτων. Συγχρόνως, αποτελεί μια περίφημη εισαγωγή σε επιστημονικές έννοιες. (π.χ. βαρύτητα, ισορροπία κ.α.)
- Μέσα από αυτές τις καταστροφές και τα ανακατέματα: Τα παιδιά ανακαλύπτουν τις εσωτερικές λειτουργίες των πραγμάτων, και άρα του κόσμου γύρω τους. Ένας εφευρέτης χρειάζεται να ξέρει σε βάθος τις ιδιότητες των υλικών και των εργαλείων. Έτσι και το παιδί θέλει να ανακαλύψει τι συμβαίνει στο εσωτερικό τους και γύρω από αυτά. Εμείς μπορεί να γνωρίζουμε αρκετά από αυτά. Αλλά για τον εγκέφαλο των παιδιών είναι μια καινούρια γνώση που πρέπει να την ανακαλύψουν μόνα τους.
- Τα παιδιά μαθαίνουν για την αιτία και το αποτέλεσμα όταν χειρίζονται ένα αντικείμενο και το βλέπουν να αλλάζει μορφή ή σχήμα. Όταν ασκούν τη δύναμή τους πάνω σε μια κατασκευή και τη βλέπουν να πέφτει με θόρυβο στο έδαφος.
Επιπλέον:
- Ασκούν τη λεπτή κινητικότητα όταν ασχολούνται με «μικροκαταστροφές». Όπως, για παράδειγμα, το σκίσιμο των χαρτιών, το μάδημα λουλουδιών και φύλλων, το ανακάτεμα της πλαστελίνης κ.α.
- Ασκούν την αδρή κινητικότητα, όταν επιδίδονται σε καταστροφές μεγαλύτερων όγκων. Για παράδειγμα, ένα πελώριο δέντρο από πηλό μπορεί να διαλυθεί σε χρόνο ρεκόρ από 4 μικρά παιδιά. Αν αφεθούν ελεύθερα, αφού συμμετάσχουν στη δημιουργία του, να τον διαλύσουν! Ή όταν κουβαλάνε έναν μεγάλο κουβά με νερό και τον ρίχνουν όλο μέσα στο δοχείο με το χώμα, εκείνη την ώρα χτίζουν το μυϊκό τους σύστημα! Είναι δηλαδή ένα είδος γυμναστικής!
- Μαθαίνουν πως τα χέρια, το μυαλό και όλο τους το σώμα έχουν δύναμη, και μπορούν να αλλάζουν μορφή στα πράγματα. Nα τα καταστρέψουν και να τα ξαναδημιουργήσουν.
- Τα παιδιά μπορεί κάποιες στιγμές να νιώθουν ένταση, θυμό, ματαίωση, και φυσικά έχουν το δικαίωμα να θέλουν να τα εκφράσουν. Ιδανικό είναι να έχουμε φροντίσει ώστε να έχουν ένα ασφαλή τόπο παιχνιδιού. Όπου κανείς δε θα πληγωθεί ή θα απειληθεί από το πιο έντονο παιχνίδι τους.
- Πολύ συχνά, επίσης, τα παιδιά καταστρέφοντας πειραματίζονται γύρω από το πώς θα αντιδράσουν οι άνθρωποι γύρω τους. Έτσι, αποκτούν πολύτιμες κοινωνικές δεξιότητες.
Πώς μπορούμε να ενθαρρύνουμε και να υποστηρίξουμε αυτή τη σημαντική και χρήσιμη συμπεριφορά;
- Καλό είναι να είμαστε προετοιμασμένες/οι για τις επικείμενες καταστροφές. Έτσι ώστε να μην αντιδράσουμε αρνητικά ή υπερβολικά όταν αυτές συμβούν. Υπενθυμίζουμε στον εαυτό μας πως το δημιουργικό και ελεύθερο παιδί έχει συχνά αυτή την τάση και ανάγκη.
- Μπορούμε να συμμετέχουμε και εμείς στα παιχνίδια καταστροφής. Να δημιουργούμε μαζί με το παιδί και μετά να μη φοβόμαστε να διαλύσουμε, να ανακατέψουμε, να αποδομήσουμε! Μπορούμε να γίνουμε πρότυπο υγιούς έκφρασης του θυμού. Δείχνοντας, για παράδειγμα, στο παιδί πώς όταν θυμώνουμε, αντί να χτυπήσουμε οτιδήποτε άλλο, επιλέγουμε να χτυπήσουμε τον πηλό, που δεν πονάει. Και μπορούμε να μοιραζόμαστε τη χαρά μας όταν ανακαλύπτουμε κάτι καινούριο χάρη στην καταστροφή που προκάλεσε το παιδί ή εμείς. Αν βέβαια δεν μπορούμε να το κάνουμε με ειλικρίνεια και αυθεντικότητα, ίσως είναι καλύτερη ιδέα να αφήσουμε μόνα τους τα παιδιά να το πράξουν. Και εμείς, αν θέλουμε, μπορούμε να παρατηρούμε, όσο πιο ουδέτερα γίνεται. Ή και να ζητάμε τη βοήθειά του, ώστε να κάνουμε μικρά βηματάκια και εμείς!
- Παρέχουμε στο σπίτι υλικά που προσφέρονται για ανώδυνες καταστροφές και ανακατώματα. Όπως, για παράδειγμα, χαρτιά, φύλλα, πηλό, βρώσιμα είδη, υγρά στοιχεία, τουβλάκια.
- Βγαίνουμε έξω στη φύση συχνά, καθώς προσφέρει ένα ατελείωτο απόθεμα θησαυρών για αποδόμηση! Μπορούμε, φυσικά, να εξηγούμε ότι ιδανικό είναι να χρησιμοποιούμε πράγματα που έχουν πέσει στο έδαφος. Όχι τα φύλλα ή τα λουλούδια που ακόμα ζούνε! Εννοείται και πάλι πως θα χρειαστεί να κάνουμε υπομονή. Να υπενθυμίζουμε πάντα με απαλό τρόπο. Και να θυμόμαστε ότι τα παιδιά χρειάζονται χρόνο για να τα κατανοήσουν όλα αυτά.
Επίσης:
- Εξηγούμε στα μεγαλύτερα παιδιά τον λόγο που τα μικρότερα έχουν την τάση να γκρεμίζουν και να ανακατεύουν. Εάν γνωρίζουν πως τα μικρότερα παιδιά γκρεμίζουν και παράλληλα μαθαίνουν ή ηρεμούν από αυτήν τους την πράξη, ίσως να είναι πιο εύκολο για τα μεγαλύτερα να δείξουν κάποια κατανόηση!
- Βοηθάμε τα παιδιά να καταλάβουν σταδιακά πως υπάρχουν κάποιες ώρες, και κάποια μέρη, κατάλληλα για αποδόμηση, ενώ άλλα δεν είναι και τόσο. Και φυσικά, χρήσιμο θα είναι να καταλάβουν ότι μπορούν να καταστρέφουν κάτι το οποίο φτιάχνουν τα ίδια. Όμως δεν έχουν το δικαίωμα να καταστρέψουν κάτι που φτιάχνει κάποιος άλλος άνθρωπος. Εκτός, βέβαια, αν πάρουν την άδεια του πρώτα! Φυσικά, τα ίδια τα παιδιά μεταξύ τους θα το «διδάξουν» αυτό το ένα στο άλλο, με τον τρόπο τους! Ακόμα και για το παιδί που πιθανόν θα θυμώσει, επειδή κάποιο άλλο κατέστρεψε μια κατασκευή του, μπορεί να αποδειχθεί ένα υπέροχο μάθημα διαχείρισης της ματαίωσης ή του θυμού. Μπορούμε όμως και εμείς, μέσα από τη δική μας συμπεριφορά, να δείχνουμε στο παιδί πώς είναι χρήσιμο να φερόμαστε. Έτσι ώστε να μη στεναχωρηθεί κάποιος/α από τη δική του ανάγκη για καταστροφή. Για παράδειγμα, «Κάτσε, ας ρωτήσουμε πρώτα αν θέλουν και τα άλλα παιδιά να γκρεμίσουμε τον τοίχο που φτιάξαμε με τα χάρτινα τούβλα!». Βέβαια, κάποιο παιδί ίσως δεν μπορεί ακόμα να κατανοήσει ή να εφαρμόσει αυτό που του επικοινωνούμε. Και ίσως ενοχλούνται γύρω του τα άλλα παιδιά. Τότε, μπορούμε να εξηγήσουμε στο παιδί, ευγενικά αλλά σταθερά, πως θα χρειαστεί να πάρουμε το παιχνίδι του και να το μεταφέρουμε σε κάποιο σημείο. Όπου θα μπορεί να το χρησιμοποιήσει όπως ακριβώς αυτό θέλει! Και έτσι να καλυφθεί η ανάγκη του χωρίς κανένα άλλο παιδί να πιέζεται.
Και φυσικά:
- Φροντίζουμε να μη «στραβοκοιτάμε» ή ειρωνευόμαστε το παιδί. Έτσι ώστε να μην ενσωματώσει την απόρριψη, αλλά την αποδοχή μας. Φροντίζουμε επίσης να μη βάζουμε ταμπέλες, όπως π.χ. Ταλιμπάν, άτακτος κ.α. Μπορεί να το κάνουμε με χαριτωμένο τρόπο. Το παιδί όμως παίρνει ένα λανθασμένο, χειριστικό, μήνυμα, που μπορεί να δημιουργήσει συναισθήματα ντροπής, λύπης ή έντασης. Καθώς και να οδηγήσει το παιδί είτε στο να μειώσει, είτε να αυξήσει τα παιχνίδια καταστροφής.
Υλικά και Εργαλεία του Messy Play που υποβοηθούν τα Παιχνίδια Καταστροφής και Αποδόμησης
Στη διάρκεια του Messy Play, προσφέρουμε στο παιδί τη δυνατότητα να εξερευνεί συχνά, και κατ’ επανάληψη, πολλά διαφορετικά ανοιχτά υλικά. Με όποιον ακριβώς τρόπο επιλέγει το ίδιο, χωρίς κάποιον περιορισμό ή κανόνα. Έτσι δημιουργούμε την τέλεια ευκαιρία για πολλά διαφορετικά, ευφάνταστα, χρωματιστά και ανώδυνα, παιχνίδια έκφρασης και καταστροφής. Αυτά διευκολύνουν το παιδί, το οδηγούν σε πιο ευέλικτη σκέψη και βαθύτερη αίσθηση ασφάλειας και εμπιστοσύνης στον εαυτό.
- Ο φυσικός πηλός, ένα δώρο της Γης που προσφέρεται για ατελείωτο παιχνίδι! Μπορούν να τον χτυπήσουν, να τον κόψουν, να τον ρίξουν, να τον λιώσουν, να τον σφίξουν, να τον πετάξουν. Να ενσωματωθούν μαζί του, να δημιουργήσουν κάτι και να το καταστρέψουν, και τόσα άλλα παιχνίδια… Το ιδανικό υλικό για την εκτόνωση, την έκφραση και την άσκηση των παιδιών, αλλά και των ενηλίκων. Όσο πιο πολύς, τόσο το καλύτερο!
- Τα χρώματα με τα χέρια, αλλά και η ζωγραφική. Μπορούν να προσφέρουν τον χώρο που χρειάζεται το παιδί για να ανακατέψει, να απλώσει, να ζωγραφίσει και να σκίσει αν θελήσει!
- Το σκίσιμο ή το κόψιμο χαρτιών διάφορων ειδών, σφουγγαριών, πανιών.
- Το ανακάτεμα διάφορων υγρών και στερεών ουσιών. (νερό, χαρτιά, λάδι, αλεύρια, χρώματα, λουλούδια, φύλλα, άμμο, χώμα και τόσα άλλα)
- Το παιχνίδι με άμμο / χώμα / ξύλο / πέτρες.
- Τα εργαλεία του Messy Play, όπως ψαλίδια, σφυριά, πριόνια, αλλά και κουβάδες, κουτάλες, λαβίδες κ.α.
Διαβάστε επίσης για τα οφέλη του Messy Play εδώ
Τι είναι απαραίτητο να προσφέρουμε στα παιδιά
Κάποιες φορές μπορεί ένα παιδί να καταστρέφει εξαιτίας κάποιας έντασης, θυμού, λύπης, πείνας ή νύστας. Και όχι επειδή έχει διάθεση για εξερεύνηση. Ακόμα και έτσι, τα παιχνίδια αυτά προσφέρουν έναν χώρο έκφρασης υγιούς επιθετικότητας. Και είναι απαραίτητο να φροντίζουμε να προσφέρουμε στα παιδιά τις κατάλληλες συνθήκες ασφάλειας, συναισθηματικής και σωματικής. Έτσι ώστε να νιώθουν άνετα να εκφράσουν και να εξερευνήσουν τα συναισθήματά τους, με το να καταστρέφουν και να επαναδημιουργούν. Συχνά μάλιστα, την επιθετικότητα τη διαδέχεται η κάθαρση, το γέλιο και η χαρά του παιδιού. Σε μια τέτοια περίπτωση, βέβαια, καλό είναι να εξετάσουμε τι είναι αυτό που μπορεί να συμβαίνει στο παιδί, αν χρειάζεται ίσως κάτι από εμάς. Και φυσικά, να φροντίζουμε τη σύνδεσή μας, ώστε να νιώθει το παιδί ασφάλεια και αποδοχή!
Κι αν τυχόν φοβηθούμε πως αν επιτρέπουμε στα παιδιά την καταστροφή μπορεί να εντείνουμε αυτή την τάση τους, ή πως δε θα είναι «κοινωνικά» παιδιά με «σωστή ανατροφή»: Ας θυμόμαστε πως αυτό είναι μόνο ένα στάδιο στη ζωή τους, απαραίτητο για την ανάπτυξή τους. Σταδιακά τα παιχνίδια καταστροφής θα μειώνονται αφήνοντας πίσω τους σημαντικά οφέλη.
Αν προσέξουμε λοιπόν τη στάση μας, τα παιδιά δε θα νιώσουν την απόρριψη, αλλά την αποδοχή μας. Και θα έχουν τη βεβαιότητα πως έχουν τη δύναμη, αλλά και το δικαίωμα, να δοκιμάζουν και να αλλάζουν τα πράγματα!
Της Ελένης Οικονομίδου
Αναπτυξιακή Ψυχολόγος, MSc
Υπεύθυνη ομάδων “Messy, Sensory & Clay Play, with Hehe”
Βιβλιογραφία:
Fitzgerald, M. (25 May 2020). Why the Power of Destruction Is Really Good For Kids. (https://tinkergarten.com/blog/why-destroying-stuff-is-good-for-our-kids)
McCarthy, D. (2012). A Manual of Dynamic Play Therapy: Helping Things Fall Apart, the Paradox of Play. Jessica Kingsley Publishers
Waller, D. (2006) Art Therapy for Children: How It Leads to Change. Clinical Child Psychology and Psychiatry ; 11; 271-282
Μπορεί να σας ενδιαφέρει επίσης το άρθρο:
Messy Play: Ο φυσικός τρόπος παιχνιδιού, ένα εργαλείο ανάπτυξης