Τα οφέλη του φυσικού πηλού τα έχουμε συζητήσει αρκετές φορές (ένα άρθρο μας σχετικό μπορείτε να δείτε εδώ). Αποτελεί ένα από τα πιο βασικά υλικά αισθητηριακού παιχνιδιού, κατάλληλο για όλες τις ηλικίες, από παιδάκια 7-8 μηνών. (Ακόμα και να μπει στο στόμα δεν πειράζει, αρκεί να είναι κάποιος πραγματικά φυσικός πηλός βέβαια και να γίνει με μέτρο!)
Ο πηλός έχει χρησιμοποιηθεί από πολλά παιδαγωγικά συστήματα, όπως σε περιβάλλον Reggio, Froebel, Steiner, Montessori, από την πρώτη προσχολική ηλικία. Σε αυτό το άρθρο θα εστιάσουμε περισσότερο στον τρόπο χρήσης του πηλού σύμφωνα με τις Μοντεσσοριανές αρχές.
Καταρχάς, θυμόμαστε πως τον πηλό μπορούμε να αρχίσουμε να τον δίνουμε από πολύ νωρίς στα παιδιά. Παιδιά τα οποία έχουν τη δύναμη να ζουλήξουν το δάχτυλό μας, είναι στα αλήθεια έτοιμα να ζουλήξουν και ένα κομμάτι πηλού. Αν παρατηρήσουν τον πηλό να αλλάζει, αρχίζουν να αντιλαμβάνονται πως οι ενέργειές τους έχουν επιπτώσεις στο περιβάλλον γύρω τους. Kάτι που φυσικά ενθαρρύνει τη φυσική τους τάση προς την εξερεύνηση.
Πώς μπορούμε λοιπόν να χρησιμοποιήσουμε τον πηλό σύμφωνα με τις αρχές της Maria Montessori;
Οι συνθήκες για εξερεύνηση του πηλού
– Φροντίζουμε να επικρατεί ηρεμία και σχετική τάξη κατά την έναρξη του παιχνιδιού τους, χωρίς πολλά άλλα ερεθίσματα τριγύρω. Αυτό, ώστε το παιδί να μπορέσει να εστιάσει πιο εύκολα στον πηλό. Καλό είναι το περιβάλλον να είναι οργανωμένο με τέτοιο τρόπο ώστε το παιδί να έχει ελεύθερη πρόσβαση σε υλικό και εργαλεία.
– Παρουσιάζουμε τον πηλό με απλό τρόπο. Π.χ. «Αυτός είναι ο φυσικός πηλός. Η Γη μας έχει πάρα πολύ από αυτόν, και μας τον προσφέρει για να παίξουμε μαζί του!»
– Τον προσφέρουμε τόσο σε μεγάλα κομμάτια, όσο και σε μικρότερα, πλασμένα σε διάφορα σχήματα. Π.χ. μπάλα, κύβος, φέτα πηλού κ.λπ. Δημιουργούμε τη συνθήκη για ατομική εξερεύνηση, αλλά και για ομαδική χρήση.
– Επιτρέπουμε στα παιδιά να είναι ο οδηγός του παιχνιδιού τους. Αποφασίζουν αυτά με ποιον ακριβώς τρόπο θέλουν να ασχοληθούν! Θυμόμαστε πως κάθε παιδί είναι μοναδικό. Κατά συνέπεια, θα εξερευνήσει και θα προχωρήσει με τον πηλό με τον δικό του, μοναδικό τρόπο.
– Εάν κάποιο παιδί δεν θέλει να παίξει με τον πηλό για τον οποιοδήποτε λόγο, δεν επιμένουμε. Δε σταματάμε όμως και να τον προσφέρουμε. Μπορούμε όμως να παίξουμε εμείς και να λειτουργήσουμε ως πρότυπο πειραματισμών και εξερευνήσεων! Κάποια παιδιά μπορεί να χρειαστούν μεγάλο χρονικό διάστημα για να εξοικειωθούν με την ιδέα του πηλού.
Ο τρόπος προσφοράς του φυσικού πηλού
– Προσφέρουμε τον φυσικό πηλό πάνω σε κάποια επιφάνεια όπου ο πηλός δεν κολλάει, π.χ. κάποιο κόντρα πλακέ ή χαρτί οντουλέ.
– Αν είναι οι πρώτες επαφές των παιδιών με τον φυσικό πηλό, μπορούμε να μην προσφέρουμε εργαλεία απευθείας, αλλά μόνο το υλικό. Αυτό, ώστε να έχουν τη δυνατότητα να τον επεξεργαστούν μέσα από τα χέρια τους ή και το υπόλοιπο σώμα. Αφού εξοικειωθούν κάπως με το υλικό, μπορούμε να προσφέρουμε και εργαλεία.
– Τα εργαλεία ας είναι όσο πιο φυσικά γίνεται, όπως κλαδάκια, πέτρες, φύλλα, σχοινιά, αλλά και ψαλίδια, μαχαιράκια, σφραγίδες. Αποφεύγουμε τα κουπ-πατ.
– Αφήνουμε αρκετό χρόνο στη διάθεσή τους. Προσπαθούμε να μη διακόψουμε τη συγκέντρωση των παιδιών, ούτε να χρειάζεται να τον αφήσουν πριν τα ίδια το αποφασίσουν.
Επιδίωξη της αισθητηριακής εξερεύνησης
– Θυμόμαστε πως στα πρώτα στάδια γνωριμίας με τον πηλό είναι απαραίτητη η αισθητηριακή εξερεύνηση του υλικού, όχι η παραγωγή προϊόντος. Ακόμα κι αν πρόκειται για μεγάλα παιδιά. Σε πρώτο επίπεδο, αποφεύγουμε να διδάξουμε κάτι στα παιδιά σχετικά με τη χρήση του πηλού. Θυμόμαστε πως δεν υπάρχει σωστός ή λάθος τρόπος παιχνιδιού ή χειρισμού του πηλού και των εργαλείων.
– Όταν λέμε «αισθητηριακή εξερεύνηση» εννοούμε πως τον πηλό μπορούμε να τον ζουλήξουμε, να τον χτυπήσουμε, να τον χαϊδέψουμε. Να του βάλουμε νερό και να τον κάνουμε λάσπη, να του κάνουμε τρύπες, να κρύψουμε μέσα μικροαντικείμενα. Να τον πατήσουμε, να τον απλώσουμε πάνω στο σώμα μας… και τόσα ακόμα πράγματα. Σίγουρα θέλουμε να προσφέρουμε στα παιδιά μια εμπειρία για όλο το σώμα τους και όχι μόνο τα χέρια!
– Παρατηρούμε και ακολουθούμε τα παιδιά. Αναρωτιόμαστε: Πόσο πηλό επιλέγουν να χρησιμοποιήσουν; Χρησιμοποιούν νερό στο παιχνίδι τους; Χρειάζονται περισσότερο; Χρησιμοποιούν εργαλεία; Ποια προτιμούν; Υπάρχουν εργαλεία που δε χρησιμοποιούνται καθόλου; Μετακινούνται στον χώρο; Ενσωματώνουν άλλα αντικείμενα του χώρου στο παιχνίδι τους; Παρατηρώντας τους τρόπους με τους οποίους τα παιδιά αλληλοεπιδρούν με τα υλικά και το χώρο μαζεύουμε πολύτιμες πληροφορίες. Πληροφορίες σχετικά με το τι χρειάζεται να προσφέρουμε στα παιδιά ώστε να ικανοποιούνται οι παρούσες και μελλοντικές ανάγκες τους.
Η εξέλιξη της προσέγγισής μας
– Σταδιακά και σε βάθος χρόνου, παίζοντας δίπλα στα παιδιά, ανακαλύπτουμε μαζί πολλούς διαφορετικούς τρόπους δημιουργίας, εξερευνούμε τις τεχνικές λεπτομέρειες. Το παιδί αρχικά θα φτιάχνει μπαλίτσες, φιδάκια, θα τα ενώνει μεταξύ τους. Σταδιακά, θα αρχίσει να ονομάζει αυτά που δημιουργούνται. Και αργότερα, θα αρχίσει να ξεκινάει το παιχνίδι του έχοντας κάτι πιο συγκεκριμένο στο μυαλό του.
– Σε περίπτωση που το παιδί μας κάνει ερωτήσεις, απαντάμε όσο γνωρίζουμε. Κι αν δε γνωρίζουμε κάτι, μοιραζόμαστε με το παιδί τη διάθεσή μας να το ανακαλύψουμε. Ψάχνουμε παρέα για την απάντηση.
– Μπορούμε να αρχίσουμε σταδιακά να σχεδιάζουμε διάφορα projects με τα μεγαλύτερα παιδιά. Πάντα όμως φροντίζουμε η θεματολογία να προέρχεται μέσα από τις δικές τους προτάσεις. Και φυσικά να ανταποκρίνεται στο αναπτυξιακό τους στάδιο. Προτιμούμε να μη φτιάχνουμε εμείς αντικείμενα για το παιδί. Και φροντίζουμε να μη φτιάχνουμε με τον δικό μας πηλό πράγματα που στα μάτια του παιδιού θα φαίνονται σα μικρά «αριστουργήματα». Αυτό μπορεί να αποθαρρύνει πολλά παιδιά.
– Η θεματολογία που προκύπτει όταν τα παιδιά αφήνονται μόνα τους να αποφασίσουν με τι θα ασχοληθούν είναι απεριόριστη. Φάρμες με ζωάκια, ένα πλήρες γεύμα με πολλά πολλά διαφορετικά φαγητά, δεινόσαυροι. Το σπίτι και η οικογένεια τους, ποτάμια, λίμνες, βουνά, πόλεις, μεταφορικά μέσα, γράμματα, και πολλά ακόμα. Αν υπάρχει ομάδα παιδιών, τα ομαδικά project που μπορούν να δημιουργηθούν είναι μια όαση δημιουργικότητας και φαντασίας!
– Μπορούμε, φυσικά, να συμπεριλάβουμε τα παιδιά σε όλη τη διαδικασία, από την προετοιμασία του χώρου, μέχρι και το καθάρισμά του. Αρκεί βέβαια να το θέλει και το παιδί. Συνήθως, τους αρέσει πολύ να βάζουν τον πηλό πίσω στη σακούλα του. Αφού πρώτα τον χτυπήσουν λίγο για να τον επαναφέρουν στην αρχική του μορφή.
Ο σκοπός της εξερεύνησης του πηλού
– Τα μικρότερα παιδιά δε ζητάνε συνήθως να κρατήσουν τα αντικείμενα που δημιουργούν. Για την ακρίβεια μπορεί να «χαλάσουν» και να ξαναφτιάξουν πολλά διαφορετικά πραγματάκια από το ίδιο κομμάτι πηλού. Αυτό είναι μια χαρά. Ο σκοπός είναι το παιδί να παίξει και να ασκηθεί. Αξίζει πραγματικά να ενθαρρύνουμε μια τέτοια συμπεριφορά στο παιδί. Φυσικά, πού και πού, μπορείτε να κρατάτε πραγματάκια που θα επιθυμεί το παιδί να κρατήσει. Απλά του εξηγείτε συγχρόνως πως αν τα κρατάτε όλα, ο πηλός ολοένα και θα λιγοστεύει. Μπορούμε αν θέλουμε να βγάζουμε φωτογραφίες από τις προσπάθειες του. Μεγαλώνοντας και αρχίζοντας να δημιουργεί πιο συγκεκριμένα πράγματα, μπορεί να αρχίσει το παιδί να κρατάει περισσότερα πράγματα. Αλλά και πάλι, δεν είναι αναγκαστικά αυτός ο στόχος του παιχνιδιού.
Εννοείται πως το πιο σημαντικό απ’ όλα είναι το παιδί να νιώθει πως έχει τον έλεγχο και να μην καθοδηγείται σύμφωνα με τις δικές μας ιδέες ή προσδοκίες. Ο πηλός προσφέρεται για κάτι τέτοιο, καθώς προσαρμόζεται στις ξεχωριστές ανάγκες του κάθε παιδιού. Μάλιστα, είναι κατάλληλος για κάθε αναπτυξιακό στάδιο του ανθρώπου. Κι αν ο τρόπος προσέγγισής του από την αρχή της ζωής του παιδιού είναι ο κατάλληλος, μπορεί να αποτελέσει ένα περίφημο εργαλείο. Εργαλείο χαλάρωσης, συγκέντρωσης, επικοινωνίας και συναισθηματικής έκφρασης.
Βιβλιογραφία και Internet Resources:
- Simone Davis (2019). The Montessori Toddler. Workman Publishing Co: USA
- https://miniapplemontessori.com/clay-perfect-tool-montessori-kindergartners/
- https://www.howwemontessori.com/how-we-montessori/2019/06/montessori-toddler-art-clay.html
- https://www.bartelart.com/arted/Clay&Toddlers.html